Nathalie Handal
Entretien avec la poètesse et « global citizen » Nathalie Handal
Nathalie Handal a grandi entre l’Amérique latine, l’Europe, le Moyen-Orient et les États-Unis. Décrite comme une « Orphée contemporaine », elle est l’auteure de sept recueils primés parmi lesquels Life in a Country Album qui a obtenu The Palestine Book Award. Ses textes ont été publiés dans Vanity Fair, The Guardian, The New York Times, The Nation et dans The Irish Times. Handal a, entre autres, reçu des prix de PEN Foundation, Lannan Foundation, The Africa Institute, du Centro Andalouz de Las Letras et de la Fondazione di Venezia.
Bonjour chère Nathalie. Tout d'abord, merci d'avoir accepté mon invitation. Pourriez-vous vous présenter d'un peu plus près pour nos lectrices/lecteurs ?
Je suis faite de la Méditerranée. C'est de la mélancolie, de la magie et du métissage.
Les gens de la Méditerranée sont des navigateurs et des interprètes. Notre lingua franca est la mer—une langue née dans les vagues et les ports, une fusion de plusieurs langues. Je me vois dans ses carrefours.
Mais je suis aussi une New-Yorkaise, où j'ai trouvé toutes les villes mondiales dont je suis originaire, tous mes rythmes : méditerranéens, moyen-orientaux, asiatiques, français, italiens, afro-caribéens, latino-américains.
Vous êtes une artiste qui a vécu dans des pays différents et profité de nombreuses cultures différentes. Il n'est pas difficile de voir ces reflets dans votre poésie en tant que lecteur. Comment interprétez-vous cette situation ?
Cette vie en mouvement est née de l'exil, arrachée à Bethléem-Jérusalem. L'exil est angoissant.
Mais la vie en mouvement a également été passionnante. Mais cela n'enlève rien aux complexités et aux contradictions que je dois négocier quotidiennement.
Vous êtes une palestinienne, une française, une américaine, une lectrice, une poétesse et une écrivaine. Aurais-je tort si je mentionnais comme "l'une des ombres les plus brillantes de l'art tombant sur le monde" pour vous ? Et dans toute cette combinaison, qu'est-ce qui rend la poésie spéciale pour vous ?
L'écriture est une expédition. Un poème est à chaque fois une destination.
Vous n'êtes pas seulement une productrice mais aussi une poétesse prolifique, ce qui est l'un des aspects qui me fascine le plus. Avec l'anthologie La Poésie des femmes arabes, vous soutenez le parcours de voix moins connues et démontrez qu'une poétesse peut révéler d'autres travaux productifs en dehors de son propre travail. Pourriez-vous nous parler un peu de ce projet ? Je suis particulièrement intéressé par le travail que vous faites avec la traduction, pourriez-vous parler un peu aux lectrices/lecteurs de vos traductions de poésie ?
J'ai toujours été engagée dans l'activisme littéraire et la traduction. C’était nécessaire d'éditer ces deux anthologies et de mettre en lumière les voix de l'Est, notamment pour éradiquer leur invisibilité aux États-Unis. The Poetry of Arab Women: A Contemporary Anthology / La poésie des femmes arabes : une anthologie contemporaine a gagné le Prix de PEN Oakland Josephine Miles Book et a été nommée l'un des 10 meilleurs livres féministes par The Guardian, elle a nécéssité plus de cinq années de travail. Et L'anthologie de W.W. Norton, Language for a New Century: A Contemporary Poetry from the Middle East, Asia and Beyond / La langue pour un nouveau siècle : La poésie contemporaine du Moyen-Orient, de l’Asie & Delà) a nécéssité plus de huit ans. C'est une anthologie qui regroupe 400 voix de 55 pays écrivant dans 40 langues.
Bien sûr, de nombreux poètes turcs d’exception ont été inclus dans l’anthologie publiée par W.W. Norton parmi lesquels Melih Cevdet Anday, İlhan Berk, Edip Cansever, Fazil Hüsnü Dağlarca, Attilâ Ilhan, Lale Müldür, Behçet Necatigil, Oktay Rifat. Et Nâzim Hikmet et Bejan Matur dont j'admire particulièrement les œuvres.
J'ai eu l'honneur de travailler avec le grand traducteur et un historien Talât Sait Halman. Je garde d’ailleurs précieusement les enveloppes avec les poèmes qu'il m'a envoyés–-son écriture si élégante.
J'aimerais découvrir plus de poésie et de romans sur les villes turques. Je suis une citadine et une poétesse de la ville. Les villes comme l'amour sont inépuisables. La poésie est la vivacité, comme marcher dans une ville attractive mais vous pouvez tourner à un coin et rencontrer le divin.
J'écris pour la revue Words without Borders une chronique intitulée « The City and the Writer » / « L’écrivain et la ville ». Plus d'une décennie à interviewer des écrivains sur leur ville—sur la façon dont le paysage urbain crée un paysage imaginatif.
Istanbul est l'une des grandes villes méditerranéennes. Ici, la mélancolie tient tout en éveil. Voir le Bosphore, c'est plonger dans le souffle de l'eau. Cela nous emmène vers ce qu'il y a de plus vivant à l'intérieur. Vers les chansons, les chuchotements, les murmures et la musique que fait l'amour.
Je suis spécialement intéressée à découvrir Izmir. Je ne sais pas ce qui m’y attire mais la ville m'appelle.
Bien sûr, j'aimerais aussi m'y promener avec Homère, parler de poésie et d'odyssées.
Quels sont vos futurs projets artistiques ? Franchement, j'ai la conviction que votre poésie mérite d’être mieux connue par des lectrices/lecteurs turcs. Qu’est-ce que vous diriez d'un éventuel projet d'édition d'un de vos recueils de poésie en turc en Turquie en collaboration avec Le Dactylo Méditerranéen ?
En ce moment, je travaille sur un projet en Sicile. Le projet est une continuité de mes longues années d'étude sur l'Andalousie qui ont mené au recueil de poèmes et de récits de voyage, Poet in Andalucia / Poète en Andalousie. Une reconstitution inverse du Poète à New York de Federico García Lorca. Le livre a été traduit dans de nombreuses langues et utilisé dans les salles de classe du monde entier comme un espace pour explorer l'Est et l'Ouest à travers une lentille nettement constructive.
La Sicile comme l'Andalousie est un lieu où fusionnent les forces raciales, ethniques et religieuses. Cela fait partie de mon exploration permanente de notre connectivité et de notre capacité à coexister.
Mon livre Volo, qui comprend mes lettres à deux poètes américains—H.D. et Allen Ginsberg, ainsi que Selected Works 2005-2019 traduit en arabe par Ahmad M. Ahmad vient de paraître.
Je suis ravie que la traduction française de mon recueil De l’amour des Étranges Chevaux / Love and Strange Horses par la poétesse algérienne Samira Negrouche sera publiée en 2023.
Ce serait une joie d’être traduite en turc.
Merci beaucoup pour vos réponses. Enfin, qu’est-ce que vous aimeriez dire aux lectrices et lecteurs turcs et français du Dactylo Méditerranéen ?
La Méditerranée évoque une émotion pour laquelle nous n'avons pas de nom. Je n'ai jamais pu rester à l'écart de ses sensualités et de ses secrets. & Şair ve “küresel yurttaş” Nathalie Handal ile Söyleşi
Nathalie Handal, Latin Amerika, Avrupa, Orta Doğu ve Amerika Birleşik Devletleri arasında büyüdü. "Çağdaş bir Orpheus" olarak tanımlanan, Filistin Kitap Ödülü'nü kazanan "Bir Ülkede Yaşam" da dahil olmak üzere yedi ödüllü yapıtın yazarıdır. Yazıları Vanity Fair, The Guardian, The New York Times, The Nation ve The Irish Times'da yayımlandı. Handal, diğerlerinin yanı sıra PEN Vakfı, Lannan Vakfı, Afrika Enstitüsü, Centro Andalouz de Las Letras ve Fondazione di Venezia'dan da ödüllere değer bulundu.
Merhaba sevgili Nathalie. Öncelikle davetimi kabul ettiğiniz için teşekkür ederim. Okurlarımız için kendinizi biraz daha yakından tanıtır mısınız?
Ben Akdeniz'den olmayım. Melankoliden, büyüden ve melezlikten.
Akdeniz halkı usta denizci ve yorumcudur. Bizim lingua francamız denizdir - dalgalar ve limanlarda dünyaya gelmiş bir dil, birçok dilin birleşimi. Kendimi bunların kavşağında görüyorum.
Ama aynı zamanda, geldiğim tüm dünya kentlerini, tüm ritimlerimi bulduğum bir New Yorkluyum: Akdenizli, Orta Doğulu, Asyalı, Fransız, İtalyan, Afro-Karayiplerli, Latin Amerikalı.
Farklı ülkelerde yaşamış ve birçok farklı kültürden yararlanmış bir sanatçısınız. Bir okur olarak şiirinizde bu yansımaları görmek zor değil. Bu durumu nasıl yorumluyorsunuz?
Devinim içindeki bu yaşam, Beytüllahim-Kudüs'ten kopan sürgünden doğdu. Sürgün korkutucudur. Ancak hareket halindeki yaşam da heyecan verici oldu. Ancak bu, günlük olarak halletmem gereken karmaşıklıklardan ve çelişkilerden bir şey eksiltmiyor.
Filistinli, Fransız, Amerikalı, okuyucu, şair ve yazarsınız. Sizden "sanatın dünyanın üzerine düşen en parlak gölgelerinden biri" olarak söz etsem yanılmış olur muyum? Ve tüm bu bileşim içinde, şiiri sizin için özel yapan nedir?
Yazmak bir yolculuktur. Bir şiir her zaman bir varış noktasıdır.
Sadece yaratan değil, aynı zamanda üreten bir şairsiniz ki bu beni en çok büyüleyen yönlerden biri. Arap Kadınlarının Şiiri Antolojisi ile görece az bilinen seslerin yolculuğuna destek veriyor ve bir şairin kendi yapıtının dışında başka üretken eserler ortaya çıkarabileceğini gösteriyorsunuz. Bize biraz bu projeden bahseder misiniz? Özellikle çeviriyle ilgili yaptığınız işler gerçekten ilgimi çekiyor, şiir çevirilerinizden okuyuculara biraz bahseder misiniz?
Her zaman yazınsal aktivizm ve çeviri ile iç içe oldum. Bu iki antolojiyi düzenlemek ve doğunun seslerini öne çıkarmak, özellikle onların Amerika Birleşik Devletleri'ndeki görünmezliklerini ortadan kaldırmak için gerekliydi. Arap Kadınlarının Şiiri: Çağdaş Bir Antoloji, PEN Oakland Josephine Miles Kitap Ödülü'ne değer görüldü ve The Guardian tarafından en iyi 10 feminist kitaptan biri seçildi, beş yıldan fazla da bir çalışma gerektirdi. Ve W.W. Norton'un antolojisi, Yeni Bir Yüzyıl İçin Dil: Orta Doğu, Asya ve Ötesinden Çağdaş Şiir 8 yılı aşkın bir çalışma gerektirdi. Bu, 40 farklı dilde yazan, 55 ülkeden 400 sesi bir araya getiren bir antoloji.
Elbette W.W. Norton'un yayınladığı seçkide Melih Cevdet Anday, İlhan Berk, Edip Cansever, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Attilâ İlhan, Lale Müldür, Behçet Necatigil, Oktay Rifat gibi pek çok istisnai Türk şairi kendine yer buldu. Ve özellikle yapıtlarına hayranlık beslediğim Nazım Hikmet ve Bejan Matur.
Büyük çevirmen ve tarihçi Talat Sait Halman ile çalışma şerefine eriştim. Bana gönderdiği şiir dolu zarfları saklıyorum. – el yazısı çok zarif.
Türk kentlerine ilişkin daha fazla şiir ve roman keşfetmek istiyorum. Ben bir kentliyim ve bir kent şairiyim. Aşk gibi şehirler tükenmez. Canlılıktır şiir, çekici bir kentte yürümek gibidir ama bir köşeyi döndüğünüzde ilahi olanla karşılaşmanız olasıdır.
Sınır Tanımayan Sözcükler Dergisi için "Kent ve Yazar" başlıklı bir köşe yazıyorum. Yazarlarla onların kentleri hakkında - kentsel peyzajın ne denli yaratıcı bir manzara yarattığına ilişkin on yılı aşkın süredir söyleşi yapıyorum.
İstanbul, Akdeniz'in en büyük kentlerinden biri. Burada melankoli her şeyi uyanık tutuyor. Boğaz'ı görmek, soluğuna dalmaktır suyun. Bizi içimizde en canlı olana götürür. Aşkın yarattığı şarkılara, fısıltılara, mırıltılara ve müziğe.
Özel olarak İzmir'i keşfetme düşüncesi ilgimi çekiyor. Beni buna çeken nedir bilmiyorum ama beni çağırıyor kent.
Tabii ki Homeros'la birlikte orada yürümeyi, şiir ve serüvenli yolculuklar hakkında konuşmak da isterim.
Gelecekte yaşama geçirmeyi tasarladığınız projeleriniz neler? Dürüst olmak gerekirse, şiirinizin Türk okuyucular tarafından daha iyi bilinmeyi hak ettiğine inanıyorum. Akdeniz Daktilosu ile ortaklaşa bir şiir derlemenizi Türkiye'de yayımlamak için olası bir projeye ne dersiniz?
Şu anda Sicilya'da bir proje üzerinde çalışıyorum. Proje, Endülüs'te şiirler ve gezi öyküleri dermeye yol açan ve uzun yıllar süren çalışmamın devamı niteliğinde. Federico García Lorca’nın “New York'taki Şair”'inin ters rekonstrüksiyonu. Kitap birçok dile çevrildi ve dünya çapında dersliklerde doğu ve batıyı belirgin bir biçimde yapıcı bir mercekle keşfetmek için bir alan olarak kullanıldı.
Endülüs gibi Sicilya da ırksal, etnik ve dini güçlerin birleştiği bir yer. Bu, birbirimizle olan bağlantımızı ve bir arada yaşama yeteneğimizi sürekli olarak keşfetmemin bir parçası.
İki Amerikalı şaire yazdığım mektupları içeren kitabım Volo - H.D. ve Allen Ginsberg'in yanı sıra Ahmed M. Ahmad tarafından Arapça'ya çevrilen 2005-2019 Seçilmiş Eserler henüz yayımlandı.
Cezayirli şair Samira Negrouche'nin Garip Atların Aşkından adlı koleksiyonumun Fransızca çevirisinin 2023'te yayınlanmasından büyük mutluluk duyuyorum.
Sevinç olur benim için Türkçeye çevrilmek.
Yanıtlarınız için çok teşekkürler. Son olarak Akdeniz Daktilosu’nun Türk ve Fransız okuyucularına neler söylemek istersiniz?
Akdeniz, adını bilmediğimiz bir duyguyu çağrıştırıyor. Onun şehveti ve gizemlerinden hiçbir zaman uzak kalamadım.